एक बालक तीन पालक

ब्रिटनमध्ये 'तीन पालकांच्या बाळां'ना मंगळवारीच कायदेशीर मान्यता मिळाली आहे. Three Parent In Vitro Fertilization (TPIVF) तंत्रज्ञानाला मंजुरी देण्याचा ऐतिहासिक निर्णय घेणारा हा पहिलाच देश ठरला. आईकडून बाळाकडे जाणारे अनुवंशिक आजार रोखण्यासाठी ब्रिटनने हे पाऊल उचलले. मात्र आई-वडील व महिला डोनर (दात्री आई) या तिघांचे डीएनए वापरून आयव्हीएफद्वारे बाळाला जन्म देणाऱ्या या तंत्रज्ञानाला इंग्लंडमधील चर्चबरोबरच अनेक तज्ज्ञांचाही विरोध आहे. वैद्यकीय क्षेत्रातील या महत्त्वपूर्ण निर्णयाबाबत घेतलेला आढावा.

काय आहे तंत्रज्ञान?

आयव्हीएफ तंत्रज्ञानाने तीन पालकांचे डीएनए एकत्र करून बाळ जन्माला घालण्याच्या दोन प्रक्रिया आहेत. प्रोन्युक्लियर ट्रान्सफर आणि स्पिंडल ट्रान्सफर. प्रोन्युक्लियर ट्रान्सफर या प्रक्रियेत स्त्रीबीजाचे केंद्रक (nucleus) काढून ते केंद्रक काढलेल्या दुसऱ्या स्त्रीबीजाच्या सायटोप्लाझममध्ये बसवले जाते. या दुसऱ्या स्त्रीबीजात मायटोकाँड्रीअल डीएनए कायम असतो. त्यानंतर स्त्रीबीजाचे फलन केले जाते. सदोष मायटोकाँड्रीया असलेल्या पेशीमधून बीज बाहेर काढणे आणि ते दात्री आईच्या सशक्त मायटोकाँड्रीया असलेल्या पेशीत बसवणे, हा या प्रक्रियेचा उद्देश आहे. स्पिंडल ट्रान्सफर प्रक्रियेत आईच्या स्त्रीबीजातून गुणसूत्र काढून ते दात्री आईच्या स्त्रीबीजात सोडले जातात. या प्रक्रियेतून जन्माला आलेल्या बाळामध्ये दुसऱ्या महिलेचे केवळ ०.१ टक्का जनुकीय गुण बाळामध्ये उतरतात, असा दावा करण्यात येत आहे. त्यामुळे उंची, डोळ्यांचा रंग, बुद्धिमत्ता यामध्ये दात्री आईचे गुण येत नाहीत, असेही तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.

तंत्रज्ञानाचे फायदे

आईकडून बाळाकडे जाणारे अनुवंशिक आजार रोखणे, हा या तंत्रज्ञानाचा मुख्य उद्देश आहे. याचा फायदा केवळ बाळालाच नाही, तर पुढील अनेक पिढ्यांना होऊ शकतो, असे या निर्णयाची पाठराखण करणाऱ्या तज्ज्ञांचे मत आहे. आईमधील सदोष मायटोकाँड्रिअल डीएनएमुळे दरवर्षी दोष घेऊन जन्माला येणाऱ्या मुलांची संख्या कमी आहे. परंतु अशा मुलांमध्ये मेंदू, हृदय, ‌यकृतसंबंधी गंभीर आजार बळावतात. तसेच पार्किंन्सन, दृष्टीदोष, असे आजार घेऊन मुले जन्माला येतात. हे तंत्रज्ञान यासाठी उपयुक्त ठरते.

सर्वात प्रथम १९९७ मध्ये

सन १९९७मध्ये अमेरिकेतील पेनसिलवेनिया ये‌थे एम्मा ओट हे पहिले तीन पालकांचे बाळ जन्माला आले. त्यानंतर अमेरिकेमध्येच सन २०००मध्ये याच तंत्रज्ञानाचा वापर करून अॅलाना सारिनेन हिचा जन्म झाला. अॅलानाची आई शॅरॉनच्या म्हणण्यानुसार अॅलाना इतर बाळांसारखी नॉर्मल आहे. परंतु या केसनंतर अमेरिकेच्या अन्न आणि ऑषध प्रशासनाने सुरक्षा आणि नैतिकतेबाबत चिंता व्यक्त करत सन २००१मध्ये या तंत्रज्ञानावर बंदी घातली. चीनसह अनेक देशांनी यास विरोध केला. याबाबत अमेरिकेत आणखी संशोधन होत आहे.

मतमतांतरे

या तंत्रज्ञानाबाबत अनेक मततमतांतरे आहेत. यामुळे पालकांच्या इच्छेनुसार बालक (डिझायनर बेबी) जन्माला घालण्याच्या प्रवृत्ती वाढतील, अशी भीती वर्तवण्यात येत आहे. काही नैतिक आणि सामाजिक प्रश्न या निमित्ताने उभे राहत आहेत. या तंत्रज्ञानाबाबत अजूनही अनिश्चितता आहे. तसेच अनेक तज्ज्ञांनी याच्या सुरक्षिततेबाबत चिंता व्यक्त केली आहे. अशा पद्धतीने जन्माला आलेल्या बाळाला मानसिक समस्यांना सामोरे जावे लागेल, असा एक मतप्रवाह आहे. वैज्ञानिक समित्यांच्या मते, ही प्रक्रिया असुरक्षित असल्याचे कोणतेही उदाहरण नाही, पण याचा विकास काळजीपूर्वक व्हायला हवा. जर याबाबत सुरक्षिततेचे उपाय योजले तर इंग्लंडमधील चर्चही यास पाठिंबा देईल, असे स्विडनचे बिशप डॉ. ली रेफील्ड यांनी स्पष्ट केले आहे. एकूणच याबाबत अधिक संशोधन होण्याची गरज सर्वच स्तरातून व्यक्त केली जात आहे.

अजूनही हाऊस ऑफ लॉर्डमध्ये याबाबत चर्चा व्हायची आहे आणि महत्त्वाचे म्हणजे ब्रिटनमधील ह्युमन फर्टीलायझेशन अँड अम्ब्रॉलॉजी अॅथॉरिटीकडून या तंत्रज्ञानाला मान्यता मिळायची आहे. आयव्हीएफ उपचारांसाठी ब्रिटनमध्ये किती बळकट वैज्ञानिक, नैतिक आणि कायदेशीर कार्यपद्धती आहे, हे हाऊस ऑफ कॉमनमध्ये झालेल्या चर्चेने दाखवून दिले. ब्रिटनने याबाबत खरोखरच अभिमान बाळगायला हवा.
- प्रा. डग टर्नबल, न्यूकास्टल युनिव्हर्सिटीमध्ये तंत्रज्ञान विकसित करणाऱ्या टीमचे प्रमुख

आम्ही निसर्गासोबत खेळत नाही. आम्ही केवळ दोन पालकांना निरोगी आणि आनंदी बाळ होण्याबाबत निश्चिंत करत आहोत.
- डेव्हिड कॅमरून, पंतप्रधान, ब्रिटन